Memy internetowe od lat są stałym elementem komunikacji w sieci. Pełnią wiele funkcji, cechuje ich duże zróżnicowanie, mechanika tworzenia, przyporządkowanie do danego terytorium, subkultury czy grupy społecznej.
Pojęcie memu internetowego dotyczy obecnie zwykle statycznych obrazów (zdjęć), do których niemal zawsze dołączone są krótkie wyrażenia, nałożone na grafikę (czasem w stylu komiksu).
Samo pojęciu memu jako takiego datuje się na połowę lat '70, kiedy to premierę miała książka Samolubny Gen autorstwa Richarda Dawkinsa. Dawkins, biolog oraz ewolucjonista twierdził w niej, że memy są nazwą jednostki ewolucji kulturowej, mają charakter replikacyjny, bazują na naśladownictwie. Pojęcie memu jako części jednostki ewolucji biologicznej jest ściśle związane z biologią, natomiast pojęcie memu internetowego bliskie jest nauce o komunikowaniu się.
Początek memów jakie znamy obecnie, datuje się na rok 1996, kiedy to w sieci pojawiło się tzw. „Dancing Baby” czyli wygenerowana w trójwymiarze animacja tańczącego dziecka. Chociaż ówczesna forma memu (3D) nie jest bliska teraźniejszym memom, tańczące dziecko można zaklasyfikować jako rodzaj memu: • została stworzona przez użytkownika sieci • uzyskała status materiału wirusowego • nawiązywała do innego tworu, powstałego w zupełnie innym celu
Dancing Baby powstało na bazie renderowanych trójwymiarowych animacji prezentujących możliwości programu Autodesk 3ds Max. Cykl życia Dancing Baby jako memu trwał przez całe lata ‘90 oraz częściowo w latach 2000-2005. Chociaż pierwowzór teraźniejszego memu przedstawiany jest wciąż w różny sposób w internecie, to jego złoty okres trwał nie dłużej niż 5-7 lat. W odniesieniu do cyklu życia memów, które pojawiają się przed naszymi oczami obecnie – to i tak bardzo długo.
Jak długo żyje mem internetowy?
Aby uzyskać odpowiedź na to pytanie, należy zastanowić się nad tym, przez jaki długi czas spotykamy się z jednym konkretnym memem oraz jego replikacjami przeglądając media społecznościowe, serwisy czy filmy na YouTubie. W zależności od tego na jakiej bazie powstał konkretny mem, jego cykl życia może być zróżnicowany. Przyjrzyjmy się popularnym źródłom pochodzenia memów: • polityka • zachowania społeczne • wpadki zarejestrowane przez kamerę • niefortunne wypowiedzi • nastroje społeczne • potrzeba autoekspresji
Niektóre z memów stanowią solidny fundament dla całego cyklu memów. Na podstawie jednego lub dwóch bliskich sobie memów powstaje cała seria memów, która znacząco przedłuża cykl życia „gatunku”. Jednym z takich memów może być tzw. „polak”, czyli zdjęcia nosacza sundajskiego w kilku pozach, który rzekomo na stanowić lustrzane odbicie zachowań naszych krajanów. Samo zdjęcie to oczywiście zbyt mało, żeby znaleźć bliższe konotacje, natomiast zdjęcie w połączeniu z konkretnymi zwrotami, stworzone jako mem, może być już bliższe zamierzeniom autora.
Tak wygląda zwykłe zdjęcia nosacza:
Nosacz Sundajski [źródło: wikipedia.org]
A tak prezentuje się na memie:
Cechą charakterystyczną memów jest to, że powinny prezentować przedstawioną graficznie formę rodzaju przemyśleń, które potencjalny odbiorca również traktuje jako zabawne czy kontrowersyjne. Memy cechują się zatem celowością - kierowane są do grupy osób, które wyrażają podobne poglądy, mają podobne poczucie humoru czy podzielają zdanie autora. Czasami grupa ta jest niewielka - środowisko wewnątrzfirmowe, a innym razem jest bardzo dużo - np. ogół internautów w danym przedziale wiekowym, czyli osoby, wśród których istnieje duże prawdopodobieństwo znajomości oryginalnego źródła.
W przypadku nosacza sundajskiego, czyli "polaka", cykl życia serii memów jest bardzo długi, trwa nieprzerwane od maja 2016 roku.
Źródło: Google Trends
Powyższy zrzut ekranu z Google Trends ilustruje, jak wzrastała w czasie popularność wyszukiwania frazy "polak mem". Przed majem 2016 wyszukiwarka Google nie odnotowała żadnych wyszukań, natomiast wraz ze wzrostem i rozpowszechnianiem memu w internecie, trend znacząco wzrósł, a swój szczyt zanotował dopiero pod koniec listopada roku 2017, czyli aż półtora roku po swojej "premierze".
Porównałem również trendy dla dwóch podobny fraz: "polak mem" oraz "polak meme" - czyli angielskiej formy zapisów memów:
Źródło: Google Trends
Polska, standardowa forma zapisu jest popularniejsza niż forma angielska, jednakże w początkowych okresie wzrostu trendu, miejscami możemy zauważyć remisy.
Warto zwrócić uwagę także na wzrost trendu wyszukiwania frazy "nosacz sundajski", którego popularność jako gatunku znacząco wzrosła. Na poniższym zrzucie, fraza zestawiona została z przedstawionymi już dwoma nazwami memu.
Kolor żółty: nosacz sundajski
Słynna małpa, która niestety zagrożona jest wyginięciem, stała się bardzo popularna w pierwszej połowie 2017 roku, a szczyt swojej popularności zanotowała w pierwszym tygodnia października 2017.
Odbicie popularności nosacza sundajskiego w wyszukiwaniach w Google, ilustruje również narzędzie Keyword Planner, które prezentuje uśrednioną liczbę zapytań dla danej frazy.
W roku 2016 nosacz sundajski był frazą raczej niszową, odnotowując od 300 do 600 zapytań w skali miesiąca, natomiast na fali popularności memu "polak", w październiku 2017 roku wyszukiwany był ponad 27 000 razy.
W przypadku małpy, która występuje w środowisku naturalnym właściwie na jednej wyspie - Borneo - wzrost popularności w kraju, w którym małpy widuje się jedynie w zoo, może być zastanawiający. Niestety, nosacz sundajski już tak mocno związał się z memem "polaka", że ich wzajemne odseparowanie jest niemal niemożliwe, zaś sam bardzo długi jak na mem trend, z pewnością przejdzie do historii polskiego internetu.
Bazując na przykładzie nosacza, możemy dojść do wniosków, że cykl życia memów jest silnie uzależniony od jego możliwości replikacyjnych.
Na najwyższym poziomie znajduje się mem oryginalny, czyli pierwowzór memu dla całej serii memów. Rzadko mamy do czynienia z memami, które żyją wyłącznie w wersji oryginalnej, bez dalszych modyfikacji, przeróbek czy odwołań. Następnym etapem życia memu jest tworzenie memów równoległych, które są bardzo bliskie oryginałowi - wyglądają tak samo, ale różnią się detalami, jak użycie innych słów. Mem "schemat" to już 3. etap życia memów. W tym momencie memy zaczynają tworzyć dużą serię, wręcz całą rodzinę. Na podstawie oryginału tworzone są nie tylko teksty o podobnym charakterze czy stylu, ale również wybierane są zdjęcia/grafiki, które mają podobne przesłanie i podobny styl. Mem "schemat" często "wraca do korzeni" - stąd widoczny jest cykl wymiany i nasycania się całej serii. Cykl (jako wtórne czynności) zamyka się na poziomie 3 etapów:
- mem oryginalny
- mem równoległy
- mem schemat
Jedną z rodzin memów są właśnie nosacze sundajskie, drugim przykładem może być tzw. "cenzoduda" czyli seria memów bazująca na publicznym życiu prezydenta Polski - Andrzeja Dudy. Początkowo "cenzoduda" przedstawiał jedynie oryginalne, publicznie dostępne zdjęcia z zabawnymi podpisami, które prześmiewczo ilustrowały sytuację na kadrze. W dalszym etapie życia, czyli memów "schematów", do prezydenta nierzadko dołączała także jego żona czy córka.
Samo pojęcia "cenzoduda" najpewniej wynikało z humorystycznego zabarwienia potencjalnych konsekwencji (cenzury/aresztowania itd.) publikacji tego rodzaju memów.
Wyszukiwania frazy "cenzoduda" w Google w ujęciu czasowym prezentują się następująco:
Źródło: Google Trends
Szczyt wyszukiwań datowany jest na wrzesień 2016 roku. Wtedy w ciągu miesiąca wyszukiwarka Google otrzymała 5400 zapytań dla wspomnianej frazy. Cykl życia tej serii memów, podobnie jak w przypadku nosacza, również jest długi, jednakże sama rodzina memów "cenzoduda" nie zdobyła aż takiej popularności jak "polak".
Przejdźmy do 4. etapu życia memów - parodii. Parodie w kontekście cyklu życia memów (wtórnego obiegu), nie zawsze występują i mogą być nieudane. Bazują one częściowo na elementach oryginalnego memu, ale ich przesłanie jest zupełnie inne. Najczęściej są mieszanką oryginalnej myśli z innym elementem pochodzącym np. z bieżącego wydarzenia, zjawiska, medium kulturowego itd. W przypadku "cenzodudy", przykładem memu parodii może być połączenia twarzy prezydenta Dudy z sylwetką bohaterki serialu "Korona Królów", który z początkiem stycznia 2018 roku emitowany jest w TVP1 i cieszy się dużą popularnością wśród internautów, którzy traktują go głównie jako przedmiot żartów.
Źródło: wykop.pl - przykład zastosowania memu bez podpisów
Powyższy mem jest przykładem, który ilustruje zastosowanie memu bez żadnych podpisów. Zrozumienie go wymaga nie tylko rozpoznawania głównego bohatera memu, ale także kontekstu - tu: wiedza, że druga postać (Królowa Jadwiga) to postać z nowego serialu.
Ostatnim etapem życia memów (poza cyklem) jest tzw. postmemizm. Ich rozszyfrowanie jest stosunkowo łatwe. Powstają dopiero wtedy, kiedy liczba oryginalnych memów oraz ich różnych wersji (równoległe, schematy a nawet parodie) jest już bardzo duża i następuje "zmęczenie materiału". W odróżnieniu od typowych memów, postmemizm nie cechuje się drugim dnem czy koniecznością znajomości pewnego obszaru.
Przykład postmemizmu. Zdjęcia nawiązuje do całej serii tzw. "cenzodudy" ale dołączony tekst zdaje się sugerować, że mamy do czynienia ze zwykłem podpisem, który nie ma drugiego dna. [Źródło: wykop.pl]
Pierwsze 3 etapy życia memów rzeczywiście mogą zamykać się w powtarzających się cyklach. Memy parodie są raczej skutkiem ubocznym tworzenia serii memów, natomiast zjawisko postmemizmu jest raczej rzadkie i nie zawsze jest dobrze ujęte. "Postmemy" nie cechują się wiralowością, dlatego są traktowane raczej jako ciekawostka.
Dlaczego memy cechują się sezonowością?
Niektóre serie memów mogą być popularne przez wiele miesięcy, a nawet lat, jednak część z nich jest popularna wyłącznie przez pewien okres. Do najważniejszych czynników, które wpływać będą na to, czy mem stanie się popularny czy nie, możemy zaliczyć:
- zasięg posta z memem, który pojawi się w mediach społecznościowych
- dopasowanie memu do bieżących wydarzeń
- wirusowy charakter
- celny uwaga wyrażona w podpisach
Wszystkie powyższe czynniki są bliskie również sezonowości. Duże zasięgi w mediach społecznościowych można wygenerować mając po prostu trochę szczęścia, bieżące wydarzenia komentowane są raczej przez niedługi okres, pojęcie wirusowości powiązane jest z szybkim rozprzestrzenianiem się informacje ale tylko przez krótki czas.
W natłoku dużej ilości memów, a wręcz ich zalewu w wielu kanałach komunikacji w internecie, długa popularność memu jest rzadka, często niknie w sytuacji wyczerpania się konotacji ze stanem faktycznym. Niektóre memy stają się popularne niezwykle szybko, ale wraz z wyczerpaniem się możliwości traktowania ich jako "kolejny zabawny obrazek", popularność ta gaśnie niemalże do zera.
Przykładem memu sezonowego jest np. "How Italian Do Things" czyli zdjęcie charakterystycznie złożonych palców wraz z tekstową wstawką rozpoczynającą się od "How Italian...".
Źródło: imgur.com
Pochodzenie memu przypisuje się temu zdjęciu:
Źródło: Twitter.com / @donny_drama
Popularność memu była wyjątkowo sezonowa i trwała tylko dwa tygodnie.
Sezonowość niektórych memów jest zaskakująca. W odróżnieniu od mema "How Italians Do Things" mem "trollface", którego szczyt popularności datuje się na rok 2012, do czołówki najpopularniejszych memów wchodził aż 4 lata.
Źródło: knowyourmeme.com
Dziś, prawie 6 lat po tym okresie, trollface jest już tylko historią i wykorzystywany jest bardzo rzadko.
Przyszłość cyklu życia memów
Memy internetowe powstają obecnie w bardzo dużych ilościach. Tworzenie całych serii memów to jedna z ulubionych czynności internautów młodszego pokolenia. Chociaż memy w wielu przypadkach na pierwszy rzut oka są tylko "śmiesznymi obrazkami", to po dłuższej analizie pozwalają wysuwać wnioski o tworzeniu się celnych spostrzeżeń ich autorów czy przedstawienia "1000 myśli" w jednej grafice. Memy żyją coraz krócej, ale ich cykle są coraz wyraźniejsze, prawie każdy popularny mem rodzi całą serię memów, dzięki którym tworzą się memy "schematy", czasami memy "parodie", a nawet postmemy.
Ostatnio zmodyfikowano: 4 grudnia 2019